جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، ضرورت‌ها و دلایل برگزاری
جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، درنگ بر ضرورت‌ها و دلایل برگزاری
رویدادی با ظرفیت‌های بسیار برای شهر لاهیجان و برای هنرمندانش
مجله لاهیجان ـ گروه گزارش: محمدعلی صادق‌حسنی نیاز به معرفی ندارد و جایگاه او در هنرهای نمایشی، نه فقط در شهرستان و استان که در کشور ما برای اهل فن معلوم است. همین بهمن ماه سال گذشته، در افتتاحیه جشنواره تئاتر فجر از او به عنوان یکی از پیشکسوت هنر نمایش تجلیل شد. این قدردانی، یکی از ده‌ها عناوین و افتخاراتی است که صادق‌حسنی در کارنامه کاری‌اش دارد. اما موضوع گزارش ما در اینجا زندگی حرفهای صادق‌حسنی نیست. به سراغش رفتیم، چون او چهره محوری جشنواره تئاتری است که با نام شهر ما گره خورده است: جشنواره تئاتر خیابانی شهروند لاهیجان. جشنواره‌ای که اوایل مرداد امسال، یازدهمین دوره‌اش برگزار خواهد شد. اما مسأله ما، نه بحث درباره تاریخچه برگزاری این جشنواره است، نه تشکر از زحمات کسانی که در برگزاری این رویداد هنری و فرهنگی نقش داشته و دارند. بحث ما، بحث ضرورت‌ها و دلایل برگزاری این جشنواره است، و جستجوی پاسخ این پرسش که چه نیازی به جشنواره‌ای مثل جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان داریم؟ صادق‌حسنی، در گفت‌وگو با مجله ما با دقت و حوصله به موضوع این بحث پرداخت و مهم‌ترین مسائل موجود را توضیح داد، که در ادامه می‌خوانیم.
صحبت‌ها را از وقفه‌ای که به علت شیوع کرونا افتاده بود شروع کردیم. صادق‌حسنی گفت: ما این جشنواره را اول به همت بچه‌های تئاتر لاهیجان، بعد کل گیلان و حتی شاید بتوانم بگویم به نوعی، بچه‌های تئاتر خیابانی کشور راه‌اندازی کردیم و به این جایگاهی که امروز دارد رساندیم. خدا را شاکریم که در این دوازده سالی که گذشت (و امسال سیزدهمین سال است) و ده دوره‌ای که برگزار شد، این رویداد فرهنگی و هنری تداوم داشت و اتفاقات مثبت و مهمی در متن و حاشیه آن رقم خورد. دو سال به علت شیوع بیماری کرونا این جشنواره ـ مثل برخی جشنواره‌های دیگر کشور ـ برگزار نشد. البته برخی جشنواره‌ها با تغییراتی در شیوه اجرا برگزار شدند، مثلاً در بستر فضای مجازی. ولی ما به این دلیل که تئاتر را برای مردم می‌دانیم و مشارکت مردمی در این جشنواره جزو ضروریات است و اساساً جنس اجراهای جشنواره تئاتر خیابانی شهروند به صورتی است که بدون حضور مردم معنایی ندارد، از برگزاری جشنوار ـ در دو سال گذشته ـ صرف‌نظر کردیم. حس تئاتر این است که نفس به نفس با مردم ارتباط برقرار کند و با مخاطب خودش ارتباط مستقیم داشته باشد، از این‌رو بهتر دیدیم که در دوره شیوع بیماری همه‌گیری مثل کرونا، جشنواره را برگزار نکنیم. چون نمی‌شد تجمع مردمی داشت، و نمی‌شد مردم را چنان که مطلوب ماست در جشنواره سهیم کرد.
او اضافه کرد: جشنواره را، در گذشته در برخی سال‌ها با اعتبارات محدود برگزار کردیم. هرچند نباید ناگفته گذاشت که جشنواره از ابتدا جشنواره‌ای کشوری نبود و در دوره‌های آغازین، با مشارکت و حضور گروه‌های تئاتر شهرستان‌های لاهیجان و آستانه و سیاهکل، آثاری را به شکل یک همایش اجرا کردیم که مورد استقبال مردم و مسئولین استانی و کشوری قرار گرفت و پیشنهاد شد که این جشنواره را ابتدا به جشنواره‌ای منطقه‌ای و بعد هم کشوری تبدیل کنیم. خدا را شکر همین کار را کردیم و حتی دو دوره از جشنواره را بین‌المللی اجرا کردیم و شاهد حضور گروه‌هایی از ترکیه و تاجیکستان و اقلیم کردستان و یکی، دو کشور دیگر بودیم. البته بین‌المللی کردن جشنواره، هزینه‌های اجرای آن را بسیار زیاد می‌کرد و نیاز به بودجه‌ای بسیار بیشتر از بودجه کنونی داشت، که متأسفانه نتوانستیم آن را تأمین کنیم و به ناچار از آن چشم‌پوشی کردیم و به همان برگزاری جشنواره به شکل کشوری رضایت دادیم.
صادق حسنی در تشریح مسأله هزینه‌های برگزاری جشنواره نیز گفت: می‌توانم از جشنواره‌های دیگری که در کشور ما برگزار می‌شوند نام ببرم، مثل جشنواره راز کهن شیراز، جشنواره تئاتر مریوان، جشنواره تئاتر چتر زندگی یزد و… که همگی با بودجه‌ها و اعتبارات استانی، با مبالغ بسیار بالا ـ در حد میلیاردی ـ برگزار می‌شوند، اما جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان در آخرین دوره‌اش با ۲۵۰ میلیون تومان برگزار شد. می‌بینیم که این عدد در قیاس با بودجه جشنواره‌های دیگر، چقدر کمتر است. به این هم اشاره کنم که جشنواره ما، جشنواره‌ای مشارکتی است و بار مالی آن روی یک سازمان یا یک مجموعه سنگینی نمی‌کند و همه هزینه‌ها به شهرستان تحمیل نمی‌شود. ما از بودجه ملی برای برگزاری این جشنواره استفاده می‌کنیم و فقط بخشی از هزینه‌ها به دوش شهرستان می‌افتد. درواقع این جشنواره با حمایت مالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، و شهرداری لاهیجان فقط نیمی از هزینه‌ها را به عهده می‌گیرد. اگر شورای سیاست‌گذاری جشنواره و کسانی که مسئول برگزاری این رویداد هستند راهکارهای درست و اصولی برای جذب اسپانسر پیدا کنند، که ممکن هم هست، می‌توانیم بار مالی سازمان‌های درگیر در اجرای جشنواره را کم کنیم و حتی شاید به صفر برسانیم. چون وقتی پای اسپانسرهای قوی به این جشنواره باز شود، آنان تقریباً همه هزینه‌ها را تقبل می‌کنند. تقسیم هزینه‌های اجرای جشنواره تئاتر شهروند به این شکل است که به جز دستمزد گروه‌ها، جوایز و نیز پول داورها را هم مرکز هنرهای نمایشی می‌دهد؛ هزینه چاپ بولتن و تبلیغات و اطلاع‌رسانی و موارد این‌چنینی را اداره کل فرهنگ و ارشاد استان می‌پردازد؛ و اسکان و پذیرایی به عهده شهرستان است.
وی افزود: دقت داشته باشید که ما هر هزینه‌ای در این جشنواره صرف کنیم، در عمل نوعی سرمایه‌گذاری است. ما لاهیجانی‌ها پنج روز، تیتر اصلی خبرهای کشور هستیم و رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها از شهر ما می‌نویسند و خبر منتشر می‌کنند. تحقق چنین چیزی بدون برگزاری جشنواره، مستلزم صرف میلیاردها تومان پول است، اما ما با برگزاری یک جشنواره هنری و فرهنگی چنین اتفاقی را رقم می‌زنیم. اهمیت شهر لاهیجان و جایگاه فرهنگی و تاریخی آن را معرفی می‌کنیم و حتی برای حوزه گردشگری آن نیز تبلیغ می‌کنیم. هر مهمانی که به مناسبت این جشنواره به لاهیجان می‌آید، بعد به عنوان سفیر فرهنگی ما عمل می‌کند و در استان خودش از ما و از خاطرات و تجربیات حضورشان در شهر ما صحبت می‌کنند. مثلا فرض کنید در جشنواره صد مهمان داشته باشیم، و بیشتر این صد مهمان با خانواده خودشان به اینجا آمده باشند (اسکان و پذیرایی خانواده‌های گروه‌های شرکت‌کننده در جشنواره با ستاد برگزاری جشنواره نیست). این مهمانان در دوره برگزاری جشنواره در هتل‌ها و اقامتگاه‌های دیگر سکونت می‌کنند، از خدمات حمل و نقل شهری لاهیجان بهره می‌گیرند، در رستوران‌ها و غذاخوری‌های این شهر غذا می‌خورند، به مراکز تفریحی و گردشگری لاهیجان سر می‌زنند، از بازارهای ما خرید می‌کنند، صنایع دستی ما را به عنوان سوغات با خودشان می‌برند و… که همه این‌ها فواید و خیر و برکت زیادی برای شهر لاهیجان دارد.
اما برسیم به دلایل و ضرورت‌های برگزاری این رویداد هنری و فرهنگی، و چرایی نیاز به نقش‌آفرینی مدیریت شهری در آن. صادق‌حسنی گفت: شهرداری‌ها در سراسر دنیا، مسئولیت بسیاری از کارهای فرهنگی شهرها را به عهده دارند و بخشی از وظایف تعریف‌شده آنان نقش‌آفرینی در حمایت مالی و تدارکاتی و زیرساختی از رویدادهای فرهنگی و هنری است. امروز بسیاری از جشنواره‌های بزرگ دنیا به همت شهرداری‌ها رقم می‌خورد و این شهرداری‌ها هستند که سمینارها و همایش‌ها و بزرگداشت‌ها و… را برگزار می‌کنند. با این نکته هم دقت داشته باشید که جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، جشنواره‌ای تخصصی است و موضوعاتی مثل آموزش شهروند، شهروند و مشارکت اجتماعی، شهروند و آسیب‌های اجتماعی را در خود جای می‌دهد و اساساً جشنواره‌ای است برای آموزش شهروند برای زندگی در شهر. مثالی بزنم که موضوع روشن‌تر شود. یادم هست که در هشتمین دوره برگزاری جشنواره، یکی از مسئولین وقت شهرداری به من گفت بعد از چند دوره برگزاری جشنواره، ما سالانه مبلغ قابل توجهی (عدد دقیق در خاطرم نمانده) کاهش هزینه داشته‌ایم، زیرا هزینه‌های بازسازی مبلمان شهری و فضای سبز که توسط برخی از اهالی شهر تخریب می‌شدند، به خاطر آموزش‌های همراه با جشنواره بسیار کمتر شده است. درواقع مردم در نگهداری از شهر خودشان شریک و سهیم شدند. این دستاورد بسیار ارزشمندی است برای جشنواره تئاتر شهروند، که توانسته ضمن افزایش مسئولیت‌پذیری شهروندان، آنان را در حفظ اموال عمومی شهر شریک کند.
این پیشکسوت تئاتر اضافه کرد: همچنین ایجاد نشاط در مردم نیز یکی از اولویت‌های جشنواره است و جزو دغدغه‌های رهبری هم محسوب می‌شود، که از طریق فعالیت‌های سالم فرهنگی و هنری، سرزندگی و نشاط را در جامعه ایجاد کنیم. در کنار این، ما هنرمندان مستعد و سخت‌کوشی در شهرمان داریم که لازم است به طریقی آنان را به عرصه‌های بزرگ‌تر معرفی کنیم و این جشنواره، می‌تواند بستر لازم برای معرفی این دسته از هنرمندان ما باشد و در عمل به سکوی پرش آنان تبدیل شود. امروزه به پشتوانه برگزاری جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، هنرمندان گروه‌های تئاتر خیابانی استان گیلان در سراسر کشور حرفهای جدی برای گفتن دارند و سطح کار و کیفیت آثارشان در ابعاد ملی سنجیده می‌شود. چنان که می‌بینیم وقتی در رقابت‌های کشوری حاضر می‌شوند تحسین داوران و تماشاگران را جلب می‌کنند و اغلب اوقات به عنوان کارهای منتخب و برگزیده هم انتخاب می‌شوند. پس از هر حیث که به این جشنواره نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که چه فوایدی برای شهر لاهیجان دارد و چه دستاوردهای بزرگی را رقم زده است. همین فوایدی که گفتم، و همگی هم قابل سنجش هستند نشان می‌دهد که باید جشنواره را حفظ کنیم و در ارتقای هرچه بیشتر آن بکوشیم.
صادق‌حسنی بحث مشارکت مردمی را هم پیش کشید و افزود: ایده‌آل ما برگزارکنندگان جشنواره این است که این رویداد فرهنگی به دست خود مردم و با مشارکت جامعه برگزار شود. به جایی برسیم که مثلاً مثل جشنواره آوینیون، خود مردم جشنواره را رقم بزنند، مثلاً رستوران‌دارها پذیرایی از مهمانان را به عهده بگیرند و بوم‌گردی‌ها کار اسکان مهمانان را بپذیرند، کسبه بازار به مسافرانی که در آن چند روز به این شهر می‌آیند تخفیف‌های ویژه بدهند و… همچنین مجموعه‌های دولتی و غیردولتی هم، هرکدام به سهم خود گوشه‌ای از کار را بگیرند. مثلاً سندیکای چای، بخشی از هزینه‌ها را تقبل کند، چون این جشنواره می‌تواند تبلیغ خوبی برای چای لاهیجان باشد. رسیدن به این ایده‌آل، نیازمند این است که برای جشنواره اتاق فکر قوی و دائمی ایجاد کنیم تا بهترین تصمیم‌ها در این اتاق فکر شکل بگیرند و به اجرا درآیند. ضرورت وجود دبیرخانه دائمی برای جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، به همین مسأله برمی‌گردد، که ما در طول سال (و نه فقط در دوره منتهی به جشنواره) مسائل مرتبط با این رویداد فرهنگی و نقاط مثبت و منفی آن را بررسی و آسیب‌شناسی کنیم و به شرایط مناسب‌تری برای برگزاری دوره‌های بعدی برسیم. همچنین با نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی همفکری شود که برگزاری نمایش‌ها در کدام نقاط شهر ـ از نظر ترافیکی ـ بهتر است.
او از دغدغه‌های دیگر خودش هم گفت: خیلی دوست دارم، همراه مدیران و مسئولان شهر لاهیجان، حتی شده مهمان خود من، در روزهای برگزاری جشنواره تئاتر مریوان به آنجا برویم و از نزدیک شاهد چگونگی برگزاری آن جشنواره باشیم. ببینند که مردم چقدر و چگونه مشارکت می‌کنند و بازار چقدر مشارکت می‌کند و چه سهمی از کار را به عهده می‌گیرد. یادم هست در یکی از دوره‌های برگزاری جشنواره مریوان، فرماندار این شهر به بازار و پاساژها رفت و خودش شخصاً از کسبه خواست به مهمانانی که کارت حضور در جشنواره را با خود دارند تخفیف ویژه داده شود. درواقع بالاترین مقام اجرایی آن شهر از بازاریان خواست که به شرکت‌کنندگان در جشنواره تئاتر، نه به چشم مشتری که به چشم مهمان نگاه کنند. با مجموعه‌های گردشگری و میراث فرهنگی هم هماهنگ کرده بودند تا در روزهای برگزاری جشنواره، نمایشگاه و بازارچه کوچکی از صنایع دستی آن منطقه برپا شود. خب، پرسش این است که ما چرا نباید چنین کارهایی را انجام بدهیم و اتفاقات مشابه‌ای را در شهر خودمان شکل بدهیم؟ حتی مثلاً در حاشیه جشنواره تئاتر شهروند، نمایشگاهی از کتاب‌های نویسندگان لاهیجانی برپا کنیم؟
صادق‌حسنی استدلال دیگری هم در دفاع از جشنواره داشت: مردم از همان ابتدا با جشنواره راه آمدند و همراهی کردند و می‌توان گفت که رشد کردند. یادم هست که آن اوایل، هنگام اجرا در پارک جانبازان گاهی مشکلاتی به‌وجود می‌آمد، چون هنوز بخشی از شهروندان با شرایط اجرای نمایش خیابانی آشنا نبودند. حتی برای بچه‌های حراست شهرداری هم دردسرهایی ایجاد می‌شد. اما به‌تدریج شرایط تغییر کرد و اکنون به جایی رسیده‌ایم که مردم از یک ساعت مانده به اجرای نمایش‌ها، در محل جمع می‌شوند و منتظر می‌مانند. بوستان هنر را در حاشیه استخر داریم که بخش کودک جشنواره را در آن محل اجرا می‌کنیم. در روزهای برگزاری جشنواره، از ساعت ۴ بعد از ظهر که نمایش‌ها شروع می‌شوند بوستان هنر چنان شلوغ می‌شود که جای سوزن انداختن نیست. همین استقبال مردمی نشان می‌دهد که چقدر به این برنامه و برنامه‌های این‌چنینی نیاز است. یعنی ما چیزی را به مردم عرضه کردیم، و مردم هم آن را پذیرفتند. همچنین برگزاری جشنواره تئاتر در لاهیجان، به کار آموزشگاه‌های بازیگری رونق داده و علاقه به این هنر را در میان عموم مردم ایجاد کرده است. در حقیقت تقاضا را در این بخش افزایش داده و به اقتصاد این بخش کمک کرده است.
او در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: تئاتر در گیلان سابقه‌ای صد و چند ساله دارد و استان ما یکی از اولین استان‌هایی بود که هنر نمایش، به این شکل امروزی‌اش در آن پا گرفت و نمایش‌های صحنه‌ای در آن اجرا شد. به پشتوانه این سابقه غنی تاریخی و برگزاری جشنواره‌هایی مثل جشنواره تئاتر شهروند لاهیجان، ما شاهد هنرنمایی و افتخارآفرینی هنرمندان لاهیجان و گیلان در عرصه‌های ملی هستیم و خواهیم بود. خدا را شاکر هستم که جشنواره تئاتر شهروند توانسته است در این کشف و پرورش استعدادهای هنری، چه در سطح شهرستان و چه در سطح استان، سهمی، ولو کوچک داشته باشد. از حیث ارزش‌های ملی و دینی هم که به جشنواره نگاه کنیم، می‌توانیم ببنیم که وجود بخشی با عنوان «شهروند، ایثار و شهادت» در جشنواره، سهم اندکی در انتقال این مفاهیم هویت‌ساز به نسل‌های جدید تأثیر داشته است. حتی چه خوب می‌شود به این سمت برویم که هر سال، جشنواره را به نام یکی از شهدای هنرمند (هنرمند تئاتر) شهرستان مزین کنیم. در پایان، امیدوارم همه کسانی که می‌توانند در اجرای هرچه بهتر این جشنواره نقشی داشته باشند، به میدان بیایند و هرکدام سهم خودشان را انجام دهند. از استانداری و ادارات کل گرفته تا همه کسانی که در شهرستان ما می‌توانند کمک به این رویداد فرهنگی بکنند، وارد صحنه شوند و دست ما را بگیرند و حامی جشنواره‌ای باشند که فواید و دستاوردهای آن هم در حوزه فرهنگ و هم حوزه اقتصاد بسیار است.