آنچه معمولاً از گیلان تصویر می‌شود، با واقعیت‌های استان ما تفاوت دارد. کمتر فیلم یا سریالی را می‌توانیم نام ببریم که در روایت زندگی در گیلان، کارنامه قابل دفاعی داشته باشد. البته بعضی فیلم‌ها و سریال‌ها که در گیلان ساخته شده‌اند، روایت‌های تصویری جالبی هستند و قصه پِرکششی هم دارند، اما حتی این‌ها نیز در رخنه به عمق واقعیت‌های گیلان چندان موفق نبوده‌اند. اوضاع محتواهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، به مراتب بدتر است.

فهرست کتاب‌هایی که نسیم خلیلی نوشته، بلندبالاست و با «تاریخ صفویه» و «انقلاب مشروطیت ایران» شروع می‌شود و عناوین دیگری مانند «طلای سیاه در مس داستان» و «رواداری فرهنگی در عصر مغولان» را نیز در خود جای می‌دهد. کتاب جدیدش که در لاهیجان منتشر شده، «در مه نشسته بود» نام دارد و مروری بر زندگی و آثار ابراهیم رهبر، نویسنده گیلانی است. گفتنی‌ها را خود او در این مصاحبه می‌گوید و هر توضیحی که درباره کتاب لازم باشد در اختیارمان می‌گذارد.

نمایش عروس‌گوله ریشه در سنت‌های نمایشی اسطوره‌های کهن مربوط به آغاز بهار دارد که در آن‌ها نمادهای سال کهنه و نو باهم به ستیز برمی‌خیزند. غول مظهر سیاهی و زمستان و پیربابو، نماد باغبانی و ارزانی‌گر عروس گل به طبیعت و مردم است. در انتها مردم می‌دانند که غول شکست می‌خورد و نبرد با زمستان تمام می‌شود و بهار می‌آید.

ک صفحه از کتاب «گیلان در قلمرو شعر و ادب» که مرحوم ابراهیم فخرایی سال‌ها پیش جمع‌آوری‌اش کرد، به ابوالفتح گیلانی، شاعر لاهیجانی و حکیم بزرگ قرن دهم هجری اختصاص دارد. در کتاب‌های دیگر نیز چیز زیادی از او پیدا نمی‌شود و بدیهی است آنچه درباره‌اش نوشته‌اند برای شناخت او و تجربیاتی که در زندگی‌اش پشت سر گذاشت کفایت نمی‌کند. پس اجازه بدهید، خودمان آستین بالا بزنیم و کمی در زندگی و شعر و شخصیتش جستجو کنیم.

نامش لیونل چارلز دنسترویل بود، ژنرالی انگلیسی که زمستان ۱۹۱۸ میلادی به ایران آمد و در دوره حضورش در کشور ما، مدتی هم سروکله‌اش در گیلان پیدا شد. کتاب خاطراتی از او به جای مانده که معمولاً از آن با عنوان «خاطرات ژنرال دنسترویل» یاد می‌کنند. او در بخشی از این کتاب، آنچه را در گیلان دید روایت می‌کند. البته روایت دنسترویل آلوده به تکبر و تنگ‌نظرانه‌ترین عقاید استعماری است، اما می‌شود با تأمل بر آن، تصویری از گیلان در اواخر جنگ اول جهانی را در ذهن تصویر کرد.

سعید نفیسی و لاهیجان / روایت استاد از بقعه چهار پادشاه مجله لاهیجان: بهار سال ۱۳۰۶ سعید نفیسی چند روزی

زمستان است. برف باریده و زمین را پوشانده و هوا هم سرد و سوزناک است. برگ‌های درختان نیز ریخته‌اند. اما چراغ خانه همچنان روشن است. درخت‌ها نیز استوار سر جای خودشان مانده‌اند. سرما، هرچقدر هم پُرزور، باز حریف ریشه‌ها نشده است.

درباره نقش گیلان در تاریخ مشروطه ایران و پیشگامی گیلانی‌ها در جنبش آزادی‌خواهی کشورمان، بسیار گفته‌اند. از میان روایت‌های معتبر و خواندنی درباره حوادث آن سال‌ها، روایت احمد کسروی در کتاب «تاریخ هجده ساله آذربایجان» یکی از بهترین‌هاست. ما در این بخش، خلاصه‌ای از آن را که به ماجرای شورش رشت و تبدیل گیلان به سنگر آزادی‌خواهی است باهم مرور می‌کنیم و از طریق نوشته‌های کسروی، به گذشته استان خودمان می‌رویم.

شهرستان ما در چند دهه اخیر نسبت به قبل بسیار تغییر کرده و این تغییرات آنقدر پررنگ است که بتوانیم ببینیم‌شان و درباره‌شان صحبت کنیم. البته بحث تحولات لاهیجان، بحث بسیار گسترده‌ای است و ساحت‌های گوناگونی را در خودش جای می‌دهد. بخشی از این تغییرات، به «زمین» برمی‌گردد و آنچه کاربری اراضی خوانده می‌شود. این گزارش، درنگی درباره همین موضوع با تکیه بر تحقیقات علمی مرتبط با آن است.

سرانجام، در پاییز ۱۴۰۲ به پنجاهمین شماره مجله لاهیجان رسیدیم. راهی که تا اینجا آمدیم، راهی طولانی و سخت، اما نه خالی از لذت بود. احتمالاً از این به بعد نیز همین‌طور خواهد بود. هرچند ما به پایان خوش این قصه، بسیار امیدواریم.