محیط زیست لاهیجان ـ از معضل فاضلاب و زباله تا پویش باتری
محیط زیست لاهیجان ـ از معضل فاضلاب و زباله تا پویش باتری
نگاهی کوتاه به وضعیت محیط زیست لاهیجان در شروع سال جدید در گفت‌وگو با محبوبه امین‌پور
نگرانی‌های زیست‌محیطی ما لاهیجانی‌ها، یکی دوتا نیست و با انبوهی از و مشکلات و معضلات و مسائل حل‌نشده در این حوزه مواجه‌ایم. چندتایی از این مسائل را در صحبت با یکی از چهره‌های آشنا این حوزه بررسی کرده‌ایم.
ـ در شروع اگر ممکن است تصویری از وضعیت عمومی محیط زیست لاهیجان ارائه کنید.
لاهیجان گستره وسیعی از کوه تا دریا را شامل می‌شود به همین دلیل دارای تنوع زیستی بسیار بالایی است. وجود بیش از ۵۰ تالاب کوچک و بزرگ، زمینه‌ساز حضور انواع پرندگان مهاجر در تالاب‌های این شهرستان است، مثل تالاب بین‌المللی امیر کلایه که از مهمترین این تالاب‌هاست و سالانه میزبان انواع پرندگان مهاجر است. در مناطق کوهستانی این شهرستان نیز پرندگانی چون قرقاول وجود دارد و در کنارآن گزارش‌هایی از حضور پلنگ وخرس در برخی زیستگاه‌ها به گوش می‌رسد. اما این‌ها روی مثبت محیط زیست لاهیجان است و صد البته وسعت وگستردگی شهرستان، محیط زیست آن را شکننده کرده؛ از آلودگی رودخانه لاهیجان گرفته تا جایگاه دفن زباله در تموشل، مدیریت نامناسب پسماند، آلودگی ناشی از شهرک صنعتی، صید و شکار، فاضلاب شهری و…
ـ اگر موافق باشید درباره تک تک چالش‌هایی که فهرست کردید بحث کنیم. اول از زباله و جایگاه دفن زباله تموشل شروع کنیم. نظرتان دراین خصوص چیست؟
بهتراست که پسماند را از جایگاه دفن زباله تفکیک کنیم. اول پسماند: یکی از مشکلاتی که در حوزه لاهیجان با آن مواجه هستیم مساله پسماند است که من تمایل دارم آن را به دو بخش شهری و روستایی تقسیم کنم. دربخش زباله شهری، مهمترین چالش ما عدم تفکیک زباله است هرچند در بخش روستایی نیزاین مشکل وجود دارد، اما باوجود تعهدات و ضرورت تفکیک زباله، متاسفانه دربخش لاهیجان و رودبنه تاکنون پیمانکاری برای این کار انتخاب نشده و در کنار آن آموزش لازم صورت نگرفته است.
ـ ببخشید خانم امین‌پور که صحبت‌تان را قطع می‌کنم، اما چندی پیش شما اقدام به عقد تفاهم‌نامه‌ای در مورد آموزش تفکیک پسماند با شهرداری لاهیجان کرده بودید و بعد تقریباً ناگهانی این تفاهم‌نامه را، آن‌هم به شکل یک‌جانبه لغو کردید. می‌توانید در این خصوص هم توضیح بدهید؟
تفاهم‌نامه مذکور در خصوص آموزش تفکیک زباله بود و قرار نبود سمن‌ها، پیمانکار تفکیک زباله باشند. درهمان مقطع کارگروه پسماند شهرستان لاهیجان، شهرداری‌های لاهیجان و رودبنه را مکلف به انتخاب پیمانکاری در این زمینه کرده بود و شهرداری لاهیجان طی نامه‌ای به محیط زیست که به نظر ما صحیح نبود، چنان جلوه داد که این تفاهم‌نامه آموزشی در حقیقت قرارداد پیمانکاری است.
ـ یعنی شما احساس می‌کنید در زمینه پسماند نیاز به آموزش نیست؟
چرا اتفاقاً قبل از تفکیک باید این کار صورت بگیرد، کما اینکه ما درهمین مدت بر اساس تفاهم‌نامه‌هایی که با آموزش و پرورش لاهیجان و رودبنه داریم، در قالب برنامه شاد چندین محتوا با همین عنوان تولید و منتشر کردیم. علاوه بر این کماکان آمادگی آموزش زیست‌محیطی در راستای اهداف سازمان‌های مردم نهاد را داریم.
اما برگردیم به بحث اصلی زباله؛ عملا و تا امروز فقط در کل شهرستان لاهیجان، زباله جمع‌آوری و دفن می‌گردد و تفکیکی هم اگر صورت گیرد بسیار ناقص و ناچیز است. با انجام تفکیک درست و اصولی، غیر از اینکه خیلی از پسماندها می‌توانند دوباره به چرخه تولید یا طبیعت برگردند، با کاهش حجم پسماند، ورودی زباله ما به جایگاه دفن زباله تموشل کمتر خواهد شد. اما همانگونه که قبلاً عرض کردم زباله شهری و روستایی دو مقوله جداگانه است. اول اینکه مدیریت شهری یکپارچه است و حداقل مشخص است که متولی پسماند چه کسی است، اما در روستاها با پیچیدگی همراه هستیم. در داخل طرح هادی متولی پسماند، دهیاری است و قاعدتا باید حداقل تمام تلاش را صرف کاهش حداقل پسماند تَرنماید، که عملاً چنین چیزی در روستاها مشاهده نمی‌شود. در روستاها یک مساله دیگر داریم و آن اینکه متولی پسماند خارج از طرح هادی بخشداری است که عملاً حداقل بخشداری‌های لاهیجان و رودبنه در دو سال اخیر در این بخش نقش کمرنگی داشته‌اند که امیدواریم با تغییر مدیریت‌های بخشداری رودبنه و مرکزی، رویکردها هم به مساله پسماند عوض شود. اتفاقاً یکی از دغدغه‌های اصلی من و بسیاری از دوستان همین زباله روستایی است که به صورت مفصل به آن خواهیم پرداخت.
اما جایگاه دفن زباله تموشل؛ که مشکل سی ساله لاهیجان است و اخیرا شهرداری لاهیجان با استفاده از اعتبارات سفر رئیس جمهور به لاهیجان، درصدد ساماندهی جایگاه دفن زباله است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، این پروژه در مراحل اولیه اجرایی‌ست و با توجه به اینکه هنوز درمورد تحویل زمین از سوی منابع طبیعی اقدامی صورت نگرفته، قطعا با توجه به نظرمشاور پروژه تغییراتی در اجرا رخ خواهد داد. در حال حاضر با توجه به اجرای پروژه، همه شیرابه جایگاه دفن زباله وارد طبیعت می‌شود و اگر هرچه زودتر به نقطه مطلوب‌تری نرسد آلودگی ناشی از شیرابه زیادتر خواهد شد. البته حتی اگر پروژه مفروض به نتیجه برسد و در اجرا با مشکل مواجه نشود، با توجه به ادعای مشاور پروژه ساماندهی جایگاه دفن زباله، جایگاه موجود نهایتا دو تا سه سال ظرفیت پذیرش زباله را خواهد داشت و قاعدتا از الان مدیریت شهری باید به دنبال لندفیل جدید باشد. که سمن‌های لاهیجان در این خصوص مکاتبه‌ای با فرماندار شهرستان لاهیجان داشته‌اند.
ـ آلودگی رودخانه لاهیجان را نیز یکی معضلات زیست محیطی لاهیجان دانستید در این خصوص نظرتان چیست؟
با توسعه شهری و افزایش شهرنشینی، رودخانه‌ای که زمانی به زلال بودن آبش مشهور بود و محلی برای شنا و ماهیگیری مردم بومی منطقه به شمار می‌آمد، تبدیل به کانال حمل فاضلاب روباز شهری شده است. در بخش غربی شهرلاهیجان، اصولا سیستم مدرن انتقال فاضلاب وجود ندارد و همه فاضلاب شهری به واسطه شبکه‌های سنتی انتقال فاضلاب که در طی چند دهه اخیر احداث شده است به رودخانه متصل می‌شود. در سال جاری و در پی فشارهای افکار عمومی، آب و فاضلاب اقدام به احداث پمپاژ و شبکه انتقال فاضلاب در بخش شمالی شهر نموده و بخشی از فاضلاب را که قبلا به کانال آب بر نخجیرکلایه وارد می‌شد به تصفیه خانه فاضلاب شهر انتقال داده و البته با این اقدام هنوز مشکل کانال نخجیرکلایه حل نشده؛ چون در برخی نقاط هنوز فاضلاب وارد کانال مذکور می‌شود و این جدای از زیرگذری است که بخشی از فاضلاب را به سمت مزارع و رودخانه لاهیجان می‌برد. عملا با این پروژه میزان ۱۰ هزار متر مکعب فاضلاب شهری به صورت روزانه به تصفیه‌خانه فاضلاب شهر انتقال داده می‌شود. این در شرایطی است که بر اساس مطالعات اولیه قرار بوده تصفیه‌خانه فاضلاب شهر با توجه به جمعیت شهری به ظرفیت ۲۴ هزار متر مکعب در روز برسد. با یک حساب سرانگشتی و نگاه کاملاً خوشبینانه می‌توان گفت که حدودا ۱۴ هزار متر مکعب فاضلاب شهری وارد رودخانه لاهیجان و سایر نهرها می‌شود.
ـ پس این طرح ساماندهی لاهیجان رودخانه چه مشکلی از رودخانه لاهیجان را حل خواهد کرد؟
متاسفانه این پروژه به درستی برای مردم توضیح داده نشده است. پروژه مذکور در اصل دیوارسازی درحاشیه رودخانه برای جلوگیری از ریزش حاشیه جاده است و گویا قرار است مجدداً فاضلاب دوباره از همان نقاط قبلی به داخل رودخانه سرریز شود. ای کاش این بودجه به جای دیوارسازی به احداث شبکه انتقال فاضلاب در بخش غربی شهر اختصاص می‌یافت و شهرداری با اعتبارات خود اقدام به دیوارسازی می‌کرد. قاعدتا اتصال مجدد فاضلاب از حد فاصل دیواره احداث شده از لحاظ زیست‌محیطی صد درصد اشکال دارد و انجمن‌های محیط زیستی امیدوارند نهادهایی مثل محیط زیست و شهرداری در مقابل این اقدام واکنش نشان دهند. این نکته را هم متذکر شوم که حتی اگر همین فردا شبکه انتقال فاضلاب شهر لاهیجان کامل شود، دیگر تصفیه‌خانه فاضلاب شهر ظرفیت پذیرش فاضلاب جدیدی را ندارد. اما متاسفانه اخیرا کارگروه پسماند مصوب کرده فاضلاب شهر رودبنه نیز به تصفیه‌خانه لاهیجان انتقال یابد. تا زمانی که فاز دوم تصفیه‌خانه (که طراحی شده) اجرایی نشود انتقال فاضلاب از رودبنه منطقی به نظر نمی‌رسد.
ـ در مورد شهرک صنعتی نیز اخیرا سمن‌ها به دادستان نامه‌ای نوشتند. موضوع آلودگی خروجی شهرک چیست؟
با احداث شهرک صنعتی لاهیجان یکی از دغدغه‌های مردم منطقه آلودگی ناشی از خروجی فاضلاب آن بود که بارها اعتراض مردم را به همراه داشت. اما هر ساله با شروع فصل کشاورزی مجددا شاهد ورود فاضلاب شهرک صنعتی به نهرهای کشاورزی هستیم. در همین راستا دهیاران روستاهای منطقه و سمن‌ها طی نامه‌هایی جداگانه از دادستان لاهیجان درخواست رسیدگی به مساله را مطرح و تا جایی که می‌دانم پرونده مدیریت شهرک در حوزه قضایی لاهیجان در حال بررسی است. به نظر می‌رسد که حتی با احداث فاز دوم تصفیه‌خانه شهرک صنعتی مشکل مردم روستاهای پایین دست شهرک به راحتی حل نخواهد شد. اشکال اصلی اینجاست که شهرک صنعتی قدرت اجرایی و قانونی برخورد با صنایع متخلف را ندارد و متاسفانه محیط زیست طی یک تفاهم‌نامه غیراصولی، بخشی از وظایف قانونی و حاکمیتی خود را به شرکت شهرک‌های صنعتی سپرده وهیچ شرکتی به اخطارهای مدیریت شهرک توجه نمی‌کند. اگر کارخانه‌ها فاقد پیش‌تصفیه باشند، بهترین تصفیه‌خانه هم به راحتی از دور خارج می‌شود و درواقع احداث تصفیه‌خانه، مصداق بارز آب در هاون کوبیدن خواهد شد.
ـ اخیرا شاهد شکل‌گیری پویشی موسوم به پویش باتری بودیم. این پویش چیست و چرا شکل گرفت؟
باتری‌ها از جمله پسماندهای خیلی خطرناکی هستند که به دلیل حجم کم و اقتصادی نبودن، تفکیک نشده و به مراکز دفن ارسال می‌شوند. باتری‌ها به دلیل داشتن فلزات سنگین و سمی بودن، تهدیدی جدی برای سلامت جانداران و انسان هستند و چون فلزات سنگین از بدن موجودات زنده دفع نمی‌شوند با تجمع در بدن آن‌ها، می‌توانند تاثیرات دایمی بر سلامت‌شان داشته باشند. باتوجه به غیراقتصادی بودن جمع‌آوری باتری، نیازمند حضور مردم در این حرکت محیط‌زیستی بودیم و هستیم تا به مرور، این پویش جایگاه خود را در جامعه پیدا کند و باتری وارد چرخه بازیافت شود. انجمن‌های محیط زیستی شهرستان لاهیجان در یک طرح هماهنگ با همکاری یک موسسه خیریه و با همیاری فعالان محیط‌زیستی شهرستان، اقدام به راه‌اندازی پویش جمع‌آوری انواع باتری‌های خانگی و ارایه به یک شرکت بازیافتی کردند که برای اولین بار در ایران و شهرستان لاهیجان شروع شد. همچنین تمامی منافع مالی این کار در لاهیجان و در برای اهداف خیر هزینه خواهد شد. یکی دیگر از اهداف این پویش، توجه مردم به پسماندهای خطرناک و تفکیک از مبدا است، کاری که بدون جلب مشارکت مردم امکانپذیر نبود و نیست. این پویش از ایده تا شکل‌گیری و عملیاتی شدن، یک کار گروهی بود که همه انجمن‌های محیط‌زیستی لاهیجان در مورد آن توافق داشتند و با همکاری هم آن را به یک پویش مردمی تبدیل و عملیاتی کردند. شرط دوام و موفقیت این پویش، مشارکت داوطلبان است.
ـ در پایان بد نیست به یک مسأله فرعی اما پررنگ هم بپردازیم. به نظر می‌رسد بسیاری از کسانی که ادعای فعالیت‌های اجتماعی دارند، معمولاً دیر یا زود از اندک اعتباری که با برچسب «فعال اجتماعی» کسب کرده‌اند برای پیشبرد اهداف دیگری بهره می‌گیرند و کم‌شمارند افرادی که صادقانه، بدون اهداف شخصی در این مسیر گام برمی‌دارند. شما با این حرف موافقید؟
این یک واقعیت تلخ است، که متاسفانه فقط معطوف به یک تفکر نیست. ما می‌توانیم مثال‌های زیادی در این مورد را در سطح کلان کشوری بیان کنیم و در اطراف خودمان نیز افراد زیادی را بیابیم که با هدفی خاص وارد فعالیت‌های اجتماعی می‌شوند. اما کشورهایی را می‌شناسم که یک نفر در دو یا سه سمن فعال است، فارغ از اینکه به دنبال نام و بعداً نانی از این فعالیت باشد. شاید تبدیل شدن این اتفاق به یک روند در کشور ما، ناشی از آموزش غلط و نامناسب باشد. یک فعال اجتماعی که در حوزه خیریه کار می‌کند، قطعا باید آموزش ببیند که از فرصت‌های پیش آمده برای کمک به نیازمندان استفاده نماید. یا یک فعال محیط‌زیستی باید در راستای اهداف فعالیت خود متمرکز بر وقایع زیست محیطی باشد، که متاسفانه در بسیاری از موارد اینگونه نیست و افراد برای اهداف شخصی به این مسائل ورود می‌کنند. البته یکی دیگر از دلایل این اقدام، بی‌برنامه بودن فضای سیاسی کشور است که هر کسی به خود اجازه می‌دهد با کسب اعتبار در حوزه اجتماعی برای رسیدن به قدرت میانبر بزند. در سیاست باید مشق کرد و استخوان ترکاند اما در کشور ما چون مسیر رشد سیاسی هموار نیست و اصولا حزب و نتیجتا تحزب‌گرایی نداریم، خیلی از فرصت‌طلبان از این موقعیت استفاده می‌کنند.
محیط زیست لاهیجان ـ از معضل فاضلاب و زباله تا پویش باتری
نگاهی کوتاه به وضعیت محیط زیست لاهیجان در شروع سال جدید در گفت‌وگو با محبوبه امین‌پور
مجله لاهیجان، شماره ۴۰، بهار ۱۴۰۰