مهرداد بهار و نظرات او درباره حقیقت‌جویی و روحیه علمی
مهرداد بهار: اگر کار ما فقط تکرار نظریات و به‌به و چه‌چه گفتن در برابر عقاید خود و دیگران باشد، رشد نمی‌کنیم.
یک: فکر می‌کنم اگر بخواهیم پیش برویم ـ در شناخت فرهنگ‌مان پیش برویم ـ نباید تابع یک رشته عقاید احساساتی یا رسمی یا ناشی از اطلاعات ناقص ولی جاافتاده باشیم؛ و نباید با دنباله‌روی و بازگفتن آنچه محتملاً محققان زبان‌شناسی در یک‌صد سال گذشته گفته‌اندـ که در زمان خود علمی هم بوده است ـ یا با سینه‌چاک کردن و مغرورانه شعارهای پوچ میهنی دادن، بخواهیم تاریخ را به میل خود تثبیت کنیم. بدین ترتیب، هرگز امکان نخواهیم داشت که امر تحقیق علمی را در زمینه‌ی اساطیر، حماسه و تاریخ به پیش ببریم. اگر کار ما فقط تکرار نظریات و به‌به و چه‌چه گفتن در برابر عقاید خود و دیگران باشد، رشد نمی‌کنیم.
دو: من همیشه گشته‌ام تا ببینم آیا حقیقت همان است که خودی‌ها و دیگران به ما گفته‌اند، یا حقیقت را بر اثر جستجو و تحقیق می‌شود جای دیگر و به نوعی دیگر دید. ایران‌شناسان غرب بسیار نظرات درخشانی را در یک‌صد و اندی سال گذشته بیان کرده‌اند و ما مرهون مطالعات ایشانیم. اما نظریات علمی پیوسته در تغییراند. هیچ یک از مکاتب علمی همان جا نایستاده است که یک‌صد سال پیش قرار داشت، این چه بلایی است که بر سر ما آمده و اندیشه‌مان فقط تا آنجا می‌جنبد که مرز گفتار بزرگان گذشته است. باور به این امر که اگر مسأله این بود تا حالا غربی‌ها گفته بودند، پوچ است. باید از نظر آن‌ها استفاده کرد و منتقدانه هم اندیشید.
سه: ایران‌شناسی دیگر فقط یاد گرفتن زبان‌های مرده و تکرار فرمایشات استادان بیگانه نیست، همان‌جایی که دوستان بسیاری متوقف گشته‌اند. ایران‌شناسی باید با دانستن تاریخ و فلسفه تاریخ، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، مردم‌شناسی، علم‌الاساطیر و اساطیر و حماسه‌های ملل همجوار همراه گردد و از تکرار مکررات یا ابراز احساسات پوچ و جاهلانه افتخارات دروغین قومی بپرهیزد. عقاید ایران‌شناسان شرق و غرب که مقدس نیست؛ می‌توان آن‌ها را پذیرفت یا رد کرد. ما ایرانیان در تغییر عقایدمان کُندیم. اگر با مکتبی یا نظری آشنا شدیم، به زودی مقدس و غیرقابل تغییر می‌شود و هر کس علیه آن نظری آورد، کافر و جاهل یا بیگانه‌پرست شمرده می‌شود. نظریات تازه‌ای مطرح نکنید و آثار کهنه‌شده دیگران را تکرار و طبع کنید تا دانشمند و خردمند به شمار آیید! … گمان می‌کنیم هرچه از ما بهتران در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم گفته‌اند یا حجت است یا مزخرف و دشمنی با ایرانی. یا نباید آن را کم و زیاد کرد، یا باید همه آن‌ها را دور ریخت. دسه اول این حرف‌های ما را بازارگرمی می‌دانند، یعنی ما شعور نداریم تا چیزی جز تکرار نظر دیگران مطرح کنیم. گروه دوم ما را ضدملی می‌دانند، نتیجۀ این کندذهنی، همین عقب‌ماندگی است.
پی‌نوشت: کل این متن سخنان دکتر مهرداد بهار است؛ از کتاب «از اسطوره تا تاریخ» (نشر چشمه).